Tá Na hAird Ó Thuaidh le Pádraig Ua Maoileoin (Sáirséal agus Dill, 1960) á léamh agam faoi láthair (an leabhar do Mhí Aibreáin) agus tá mé faoi dhraíocht ag saibhreas na teangan atá ris sa leabhar. Tuigim gur sean-chaite an mhaise dom é saibhreas litríocht na Gaeltachta a mholadh, ach amannta cuirtear ar na súile dom chomh soiléir sin an difear mór idir mo chumas tearc cainte féin agus cumas na scéalaithe fadó go bhfágtar mé i mo staicín le hiontas.
B’fhéidir gurb é an rud is suntasaí ná fairsingeacht stór focal an údair. Níl alt sa leabhar, beagnach, nach mbaintear leas as focal nach raibh agam roimhe seo. Mar shampla, ní raibh an focal canúnach atha = (aife) agam (cé gurbh féidir a bhrí a thuiscint gan stró) sa gcur síos fileata seo ar chaillteanas na Gaeilge sa mbreac-Ghaeltacht thart ar Dhaingean Uí Chúise:
San latha an-diugh, tha na ceudan de shianalan telebhisean Beurla ann. Tha na meadhanan a’ cur thairis leotha agus tha an àireamh a’ fàs. Le tuigse air a seo, tha e tàmailteach gu bheil BBC Alba – an aon sianal Gàidhlig air an t-saoghal – a’ roghnachadh uiread Beurla a chleachdadh. Glè thric, gheibhear 70% Beurla ann am prògram, agus tha e ro fhurasta coire airson seo a chur air cumhachd na Beurla san fharsaingeachd. Feumar sùil a thoirt air poileasaidhean àrd-riaghladairean craolaidh.
Tha sinne a’ moladh gum bi cleachdadh làitheil na Gàidhlig air BBC Alba ga leudachadh gu mòr, gus còirichean nan Gàidheal a shàsachadh. Sa bhad, feumar cur às don phoileasaidh a tha ag aobhrachadh fo-thiotalan Beurla loisgte. Ann am prògraman rugbaidh, ball-coise, ceòl, fiosrachadh is eile, tha aithrisean agus agallamhan Beurla gam piobrachadh a h-aona ghnothach. Feumaidh seo stad.
Bu chòir do luchd-riaghlaidh atharraichean adhartach a chur an-sàs. Mar eisimpleir, ghabhadh thar-ghuthan Gàidhlig cleachdadh nuair a dh’fheumadh cànain eile a bhith air an riochdachadh (mar a rinneadh leis an sàr phrògram Eòrpa mar-thà).
Tha rathad nas fheàrr ann. Gabhamaid an cothrom seirbheis telebhisean coileanta a thoirt do na Gàidheil.
Leis gach deagh dhùrachd,
1. Gwen Bowie, Srath Narann
2. Aonghas Pàdraig Caimbeul, An Caol
3. Ailean Dòmhnullach, Dùn Èideann/Gleann Uige
4. Louise Edmonds, Glaschu
5. Maureen Hammond, Farrais
6. Alison Kinnaird, Dùn Èideann
7. Ruairidh MacIomhair, Leòdhas
8. Robbie Anndra MacLeòid, Dùn Èideann
9. Aonghas Dubh MacNeacail, Carlops
10. Ishi NicIlleathain, Barraigh
11. Morag NicLeòid, Scalpaigh
12. Professor Robert Phillipson, Copenhagen
13. Des Scholes, Inbhir Narann
14. Tove Skutnabb-Kangas, Oilthigh Roskilde, An Danmhairg
15. Lisa Storey, Inbhir Nis
Tuilleadh fiosrachaidh
1. Gwen Bowie, Srath Nàrann ’S e tidsear agus foillsichear Gàidhlig a th’ ann an Gwen Bowie. Tha i a’ teagasg tro mheadhan na Gàidhlig an Inbhir Nis.
2. Aonghas Pàdraig Caimbeul, An Caol/Uibhist a Deas Tha Aonghas Pàdraig Caimbeul air iomadach duais a chosnadh mar bhàrd, nobhailiche, neach-naidheachd, craoladair agus cleasaiche.
3. Ailean Dòmhnullach, Dùn Èideann/Gleann Uige ’S e sàr cheòladair a th’ ann an Ailean Dòmhnullach. Tha Gàidhlig aige bho thùs.
4. Louise Edmonds, Glaschu Tha Louise Edmonds ag ionnsachadh na Gàidhlig agus tha i na parant ann am foghlam tro mheadhan na Gàidhlig, Tha i a’ creidsinn gu mòr ann am fo-thiotalan Gàidhlig ceangailte ri ionnsachadh agus daoine le duilighdeasan-claisneachd.
5. Maureen Hammond, Farrais ’S e dealbhadair agus neach-rannsachaidh a th’ ann am Maureen Hammond. Tha i ag ionnsachadh na Gàidhlig agus ’s ann à Ceann a Ghiuthsaich a tha i.
6. Alison Kinnaird, Dùn Èideann Tha còirichean dhaoine ceangailte ri dualchas agus an cuid cànain – ge brith cò às a tha an neach – dha-rìreabh cudromach do dh’Alison Kinnaird, tè-cunntasachd a tha ag ionnsachadh na Gàidhlig an Dùn Èideann.
7. Ruairidh MacIomhair, Leòdhas Tha Ruairidh MacIomhair à Leòdhas agus tha e a’ dèanamh PhD an Oilthigh Ghlaschu.
8. Robbie Anndra MacLeòid, Dùn Èideann/Gaillimh ‘S ann an Oilthigh Ghlaschu a tha Robbie Andrew MacLeòid cuideachd. Chaidh Robbie tro foghlam tro mheadhan na Gàidhlig, agus tha ceangal làidir aige ri Barraigh. Bidh e tric ri ceòl.
9. Aonghas Dubh MacNeacail, Carlops Tha an Sgitheanach ainmeil Aonghas Dubh MacNeacail air iomadh duais a chosnadh airson a chuid sgrìobhaidh.
10. Ishi NicIlleathain, Barraigh Tha Gàidhlig bho thùs aig Ishi NicIlleathain à Bàrraigh. Tha i gu math eòlach air saoghal craolaidh. Bidh i a’ sgrìobhadh cuideachd. ’S toigh leatha a bhith a’ dol gu duthchannan eadar-dhealaichte air feadh an t-saoghail ,nuair a gheibh i an cothrom.
11. Morag NicLeòid, Scalpaigh Tha Morag NicLeòid, a b’ abhaist a bhith aig Sgoil Eòlais na h-Alba ann an Oilthigh Dhùn Eideann, na sàr eòlaiche air òrain Ghàidhlig.
12. An t-àrd-Ollamh Robert Phillipson, Copenhagen Tha Robert Phillipson na eòlaiche air cùisean cànain agus tha uidh mhòr aige sa Roinn-Eòrpa, gu h-àraid an EU fhèin. ’S e esan a sgrìobh an leabhar ainmeil, Linguistic Imperialism. ’S iomadh leabhar agus pàipear eile a dh’fhoillsich e cuideachd.
13. Des Scholes, Inbhir Narann Dh’ionnsaich Des Scholes a’ Ghàidhlig gu ìre fileantais – ged a bha e air a bhith mòran na b’ fhasa dha, tha e ag radh, nan robh fo-thiotalan Gàidhlig ann air telebhisean. Bidh e ri blogaichean agus tha e an-sàs ann an obair coimhearsnachd.
14. Dr Tove Skutnabb-Kangas, Oilthigh Roskilde, An Danmhairg agus Åbo Akademi, University Vasa, Suomi ’S e sàr ùghdar eadar-nàiseanta a th’ ann an Tove Skutnabb-Kangas. Tha i mion-eòlach air gnothaichean ceangailte ri còirichean, foghlum agus leasachaidhean-cànain. Bhuannaich i duais UNESCO Linguapax ann an 2003.
15. Lisa Storey, Inbhir Nis/Bhatarsaigh ’S e sgrìobhadair agus foillsichear Gàidhlig a th’ ann an Lisa Storey.
Tha daoine eile ann a tha a’ cur taic – daoine a tha a cheart cho foghlamaichte agus/neo a’ faireachdain a cheart cho làidir mu dheidhinn. Cha d’ fhuair sinn ùine neo cothrom a h-uile duine ainmeachadh thuige seo. Agus, tha duine neo dithis eile ann a tha a’ cur làn-thaic ris an iomairt ach a tha ga fhaighinn doirbh bruidhinn gu poblach – mar eisimpleir feadhainn a tha ag obair ann an craoladh fhèin. Tha sinn a’ tuigsinn nach eil e furasta dhaibh, ach tha sinn glè thaingeil gu bheil iad taiceil.
Tá an chéad leabhar a d’fhoilsigh Pádraig Ua Maoileoin, Na hAird Ó Thuaidh, idir lámha agam faoi láthair, agus tá mé ag baint suilt as. Cur síos antraipeolaíoch atá ann ar cheantar Dhún Chaoin i rith an chéad leath den fhichiú haois. Ar fud an leabhair, déanann sé trácht ar shean-nósanna a bhíodh coitianta i measc mhuintir an Choma.
Ceann des na sean-nósanna a luann sé a thaitnigh go mór liomsa ná brobh den aiteann Muire a bhaint agus a chur i do chóta le thú a choinneáil ón seachrán dá mbeifeá ag tabhairt aghaidhe ar na sléibhte lá ceoigh.
Taitníonn nósanna mar seo liom toisc go gcothaíonn siad ceangal pearsanta idir an duine agus an dúlra mór-thimpeall air. Nuair a bhíonn leas éigin le baint againn as dúlra ár gcomharsanachta, méadaítear ár meas ar an dúlra sin. Má tá eolas againn ar scéalta na bplandaí, ní fheiceann muid…
Cén chaoi (go mór, mór is tú ag caint le daoine as cleachtadh)?
1. Tosaigh le rud simplí cosúil le Conas atá tú?
2. Labhair go cineálta & go mall. Bí lách & foighneach.Tá grá ag daoine don teanga. Creid go bhfaighidh tú freagra.
3. Nuair a fhaigheann tú freagra as Gaeilge ar nós Tá mé go hiontach, ná déan deifir. Aithin an chéad chéim seo. Abair rud dearfach ar nós Maith thú nó Ana-mhaith nó GRMA nó Tá sí agat nuair a athraíonn daoine go Gaeilge duit. Níl sé éasca nuair atá daoine as cleachtadh. Tabhair moladh dóibh. Bíodh spraoi agat agus maraigh náire le gáire.
Toradh ar an modh simplí seo?
Bhuel. Féach ar na Comments
Taispeáineann tú do dhaoine go bhfuil ár dteanga féin againn. Tá daoine fiosrach. Rud nua anseo nach dtuigeann siad. Rud nua le foghlaim. Tús leis na…
Tha mi uabhasach toilichte innse gu bheil sinn ag obair an-dràsta air leabhar-èisteachd de ACDD a thig a-mach uaireigin tràth anns an t-samhradh seo tighinn. Chuir CLÀR ACDD air adhart ann am farpais a chùm Foillseachadh Alba, ann an co-bhonn ris an Royal National Institute of Blind People agus Skills Development Scotland, anns an rachadh còig leabhraichean a thaghadh gu bhith air an clàradh mar leabhraichean-èisteachd, agus nach do bhuannaich ACDD tè dhe na duaisean sin. Aibheiseach math! Agus nas fheàrr buileach, dh’aontaich Màrtainn Mac an t-Saoir gun leughadh e an nobhail. Tha Màrtainn cho tàlantach, an dà chuid mar sgrìobhadair agus mar chleasaiche; tha e a’ dol a bhith craicte fhèin math. Tha Màrtainn air a’ mhòr-chuid a chlàradh a-nis, agus fhad ’s a bha e anns an stiùideo, bhruidhinn e fhèin agus John Storey ri Robert Kirkwood mun thionnsgnadh.
Tá Cormac ag dul dá chuid Ard Léibhéal i Scoil Chaitríona i gCathair Ard Mhacha. Léigh anseo fána chuid tuairmí i leith thábhacht na Gaeilge agus fá na deiseanna a bhíonn á gcur ar fáil do Ghaeil óga na linne seo…
Is mise Cormac Ó hÁgáin agus is Gaeil óg mé ón Lorgain i gContae Ard Mhacha. Faoi láthair, tá mé ag freastal ar scoil Chaitríona i gCathair Ard Mhacha. Fuair mé mo chuid oideachais go hiomlán trí mheán na Gaeilge, ar an bhunscoil agus ar an mheánscoil. Tá idir an Ghaeilge, an Pholitaíocht agus an Stair á ndéanamh agam ag Ard-Leibhéil agus le cuidiú Dé, beidh seans agam cuid acu a dhéanamh ar ollscoil.
Ón aois óg dom, d’imir an Ghaeilge ról lárnach i mo shaol. Gníomhaithe teanga agus polaitiúla a bhí i mórchuid de mo theaghlach, agus iontas na n-iontas, is tréith sin gur thóg mé féin fosta.
An leabhar a léigh mé do Mhí Márta ná Trén bhFearann Breac: An Díláithriú Cultúir agus Nualitríocht na Gaeilge le Máirín Nic Eoin (Cois Life 2005). Saothar critice é seo a scagann an chaoi ar thug litríocht na Gaeilge dúshlán a stádais mar mhionteanga i rith an fichiú haois. Pléann Nic Eoin iliomad údar, ó Pheadar Ó Laoghaire go Joe Steve Ó Neachtain agus neart nach iad, agus is í iomadúlacht seo an ábhair ar na tréithe is fearr de chuid an leabhair. Chuir Trén bhFearann Breac faobhar orm údair ar nós Pádraig Ua Maoileoin, a bhfuil trácht cloiste agam orthu ach nár oscail mé a leabhair fós, a léamh. Má tá do liosta léitheoireachta folamh, is fiú blaisín de Trén bhFearann Breac a alpadh siar.
Ar na ceisteanna ba spéisiúla liom a tharraing Nic Eoin anuas ná an tsíorchoimhlint idir caint na ndaoine agus an Ghaeilge liteartha. Tá seantaithí…
Seans gur chuala sibh an racht a chuir Cormac Ó hEadhra de toisc gur fhreagair Roinn na Gaeltachta ceisteanna dá chuid le meamraiméise baoise. Is féidir léamh faoi in Tuarisc.ie anseo.
Cheap mé go dtiocfainn i gcabhair ar Roinn Bhocht na Gaeltachta, a bhfuil rudaí i bhfad níos tromchúisí idir lámha acu ná ceist na Gaeilge, you know, agus fírící líomhaintí Choimisinéir na dTeangacha nach dTaitníonn le hÉisteoirí Ré D’Ar Sé.
Mar sin, rinne mé an Pictiúr Eolais seo a mhíneoidh do Raidió na Gaeltactha cén chaoi, go beacht, a láimhseálann MórRoinn na Gaeltachta ceisteanna de chuid an stáisiúin:
An Chaoi a bhFreagraíonn Roinn na Gaeltachta Ceisteanna ó Raidió na Gaeltachta. Bun-phic: Telegraph.
Dé Domhnaigh, bhí againn an Cháisc, an lá is tábhachtaí sa Chríostaíocht.
Le déanaí, tháinig an ceiliúradh sin faoi scáth na Nollag mar gur roghnaigh Santa teacht ag an am sin.
Mar sin féin, d’fhág coinín na Cásca corr-fhéirín i ngairdín s’againne dár n-iníon, an bhfuil seisean anois ag iarraidh dul i gcomórtas leis an fhear mhór?
Maith dom mo bhraschaint shobaidh a éisteoir ach títear dom go bhfuil lámh in uachtar á fháil ag Coinín na Cásca ar an chreideamh traidisiúnta mar a tharla cheana leis an Nollaig.
Ag an phointe seo caithfidh mé a fhógairt, a admháil más maith leis, nach bhfuil creideamh agam, is é sin le rá gur duine gan creideamh mé.
Bhál, sin a chreidim go gcreidim cibé ar bith.
Cé a chruthaigh sinne agus an domhain seo?
Níl barúil agam.
Ach i gcéad duitse, ní chreidim go bhfuil barúil agatsa ach an oiread.
Conas gur féidir le hápaí nochta a thuiscint cé a chruthaigh nó nár chruthaigh uilebhith.
Dá bhrí sin, ní bhacaim mórán leis an Nollaig nó leis an Cháisc, mothaím nach mbaineann ceachtar acu liomsa, cé go bhfuil sé deacair iad a sheachaint má tá páistí agat.
Ní thuigim faoi spéir cén fáth a mbacann iad siúd nach gcreideann sa Chríostaíocht leis na laetha móra Críostaíochta caithfidh mé a rá.
Déarfainn go bhfuil bunús na daoine a mbíonn teagmháil agam leo ar bhonn laethúil, ar líne go háirithe, ina n-aindiachaithe déanta.
Mothaím féin gur creideamh atá ann féin, creideamh chomh docht daingean céanna le creideamh ar bith eile.
Ach ní aontódh mórán acu leis an chur síos sin – muise, bheadh siad docht daingean faoina gcreideamh nach creideamh a gcreideamh.
Ghlacfadh roinnt daoine mar mhasla é sin fiú cé nach mbíonn aon leisce ar chuid acu féin dul i mbun dhiamhaslaithe.
Má mhaslaíonn tú, nach ionann is cinnte go maslóidh daoine eile thú?Má thugann tú amach é, nach gcaithfidh tú é a ghlacadh ó am go chéile.
Ach táthar ann mar aindiachaithe a chreideann nach amháin go bhfuil a gcreideann siad níos fearr ná an rud a chreideann daoine eile ach déanta na fírinne gur toradh é sin ar an fhíric go bhfuil siad féin níos fearr.
Is é sin le rá go bhfuil siad níos éabhlóidithe go díreach ná daoine a chreideann i nDia éigin, tá roinnt fianaise ann dó sin ach títear domsa gur creideamh an-chontúirteach é sin.
Is dócha go bhfuil mé ag rá go mothaím go bhfuil sotal ag baint le roinnt aindiachaithe – an sotal céanna a bhíonn ag roinnt daoine a chreideann i ndia nó i ndéithe.
Richard Dawkins
Richard Dawkins mar shampla, is minic a chuala mé é ag caint agus an bhfuil a fhios agat féin, is dóigh liom nach é nach gcreideann sé i nDia éigin ach go gcreideann sé gur Dia é féin.
Pápa na nAindiachtaithe a thugtar air go leith-mhagúil ach ar ndóigh, tá sé greannmhar mar tá rian na fírinne ann.
Ach fear é Dawkins a thug an-mhisneach dá lucht leanúna.
Laoch is ea é do chuid mhór daoine mar gur thug sé an neart dóibh teacht amach agus fógairt go poiblí nach gcreideann siad in aon dia – rud atá deacair a dhéanamh deirtear liom.
Thuaidh agus Theas, feiceann muid idéil a bhaineann le creideamh i gcodarsnacht leo siúd a bhaineann le dí-eaglaisiú.
Le glúin anuas, tá Éire ag tiontú a droim ar an eaglais Chaitliceach.
Tá a cumhacht pholaitiúil briste le fada cé go bhfuil greim láidir aici ar an chóras oideachais i dtólamh.
Tá líon na gcléir ag titim go tubaisteach, níos tapúla titear dom ná líon na ndaoine atá fós ag freastal ar an Aifreann – rud a chuirfeas an-bhrú ar an eaglais i gceann 20 bliana.
Taobh istigh de ghlúin eile, beidh lámh in uachtar ag an saoltachas agus, seans, ag an aindiachas féin fiú.
Beidh sagairt chomh tearc le draoithe.
Ach an mbeidh muid mórán níos fearr as? Lig dom a bheith soiniciúil.
Sílim go mbeidh muid chomh daorbhreithiúnach, piúratánach, suarach is a bhí muid i gcónaí ach go mbeidh lipéid dheasa eile againn ag tabhairt leithscéal dúinn féin as.
Is ar an ábhar sin a cheapaim go bhfuil buntáiste ag ‘dia’ mar choincheap thar ‘aindiachas’.
Ní hé an smaoineamh go mbeidh saol eile againn ina dhiaidh an ceann seo – má tá an t-ádh orainn – an táirge is fearr a dhíolann na heaglaisí ach an smaoineamh go mbeidh Lá an Bhreithiúnais ann.
Ar an lá sin deirtear go ndéanfaidh Dia uilechumhacht breithiúnas orainn agus é nó í ar an eolas faoi gach aon ghníomh a rinneamar agus gach uile smaoineamh dá raibh againn riamh.
Na rudaí maithe, na rudaí oilc, na rudaí a bhí ar mire, na rudaí iontacha – iad uile go léir.
Is deas liom an smaoineamh go ndéanfaidh rud éigin níos mó ná mise, níos tuisceana, níos atruí fiúntas mo shaoil a mheas.
B’fhearr liom an breithiúnas sin ná a bheith daortha i gcúirt thuairimíocht an chine daonna agus iad ar fad chomh lochtach céanna.
Tuairisceoir an Dúin 