Sgrìobh mi mun turas agam air loidhne na Gàidhealtachd an Iar bho chionn goirid. Bha mi a’ dèanamh air Sabhal Mòr Ostaig airson taisbeanadh le m’ obair agus chòrd e rium glan fhèin. Bha mi nam oileanach ann bho chionn fichead bliadhna (1995-1996) agus tha an t-Eilean Sgitheanach air aon de na h-àiteachan as fheàrr […]
Clib: Gáidhlig
Seal i nGaeltacht na hAlban
Théis seachtain a chaitheamh ar an Eilean Sgitheanach, labhraíonn Cian Ó Tuathaláin faoina thaithí ag foghlaim Gàidhlig thall in Albain.
I mo shuí san R.D.S. a bhí mé i mbun scrúdú Gaeilge na hAlban nuair a bhaineadh geit dochreidte asam. Is beag gur léim mé as mo shuíochán nuair a tháinig an léachtóir b’agamsa chugam ag ofráil áit dom ar chúrsa Gaeltachta in Albain ar feadh seachtaine.
Ar ndóigh, bhí éirí croí orm leis an smaoineamh sin. Bhí orm íoc as an eitleán, as an traein agus as an mbád go dtí an coláiste (creid é nó ná creid – ach níl aon bhealach níos simplí le dul go dtí an Eilean Sgitheanach), ach cuireadh lóistín, teagasc agus bia ar fáil dom mar chuid den scéim UCD atá ar fáil do mhic léinn a bhfuil suim acu sa nGàidhlig.
Bhí mé théis a bheith ag obair ar an gCeathrú Rua roimh thús an chúrsa, agus cé gur fhág mé Conamara ag a naoi a’ chlog san oíche, níor shroich mé an t-Eilean Sgitheanach ach go dtí a hocht a’ chlog an oíche ina dhiaidh sin. Níl aon eitilt handy Ryanair go dtí an fíorGhaeltacht in Albain, bíodh a fhios agaibh!
Caithfear traein a fháil ó Ghlaschú go Mallaig sa nGàidhealtachd, agus cé go bhfuil na radharcanna mórthaibhseach amach is amach – ní bhíonn tóin sásta ag aon duine théis sé uair a’ chloig a chaitheamh ar traein. Nílim ag magadh nuair a deirimse go raibh mé breá sásta ansin agus mé i mo sheasamh ar an mbád.
Sabhal Mòr Ostaig an t-ainm atá ar an gcoláiste Ghaeilge ar an Eilean Sgitheanach. Campas álainn nua-aimseartha atá ann ar imeall ‘Eilean an Cheò’, agus is croí lár domhain na Gaeilge in Albain í an coláiste seo, gan dabht ar bith.
Cuireadh fáilte Uí Cheallaigh romhainn ag stiúrthóir na gcúrsaí gairid, Alasdair, nuair a thángamar ar dtús, agus thug sé fillteáin fáilte dúinn in éineacht le heochracha ár seomraí. D’fhoghlaim muid gan mhoill go raibh an-tábhacht ag baint le tae agus caifé san áit seo, agus buaileadh múinteoirí, stiúrthóirí, mic léinn agus oibreoirí eile le chéile chuile uair a chloig nó mar sin le comhrá agus scéalta an lae a scaipeadh.
Mar dhuine a bhfuil céim bainte amach aige sa dtíreolas, is fada an lá ó d’fhoghlaim mé go mbíonn spéir gheall i gcónaí san oíche le linn an tsamhraidh i dtíortha ar nós na hÍoslainne agus na Graonlainne. Ach ní raibh a fhios agam ariamh go mbíonn an scéal céanna i gceist thall in Albain.
Sin ráite, tá gaol láidir idir na hÉireannaigh agus na hAlbanaigh, ar ndóigh – ach ní thuigeann daoine cé chomh cosúil is atá saol in Albain agus an saol sa gCríoch Lochlann. Bíonn sé deacair domsa le creidiúint go bhfuil an Ghàidhealtachd sa Ríocht Aontaithe ar chor ar bith.
Bhí mé i mo shuí ar an gcéad oíche sin – agus an ghrian ag taitneamh ag meán oíche. Ach ar an lá ina dhiaidh sin in Sabhal Mòr Ostaig, thuig mé go mbeadh craic agus spraoi i gceist le linn na seachtaine. Bhuail mé leis na daoine ar fad a bhí cláraithe don chúrsa seo – Gaeilge na hAlban do lucht labhairt na Gaeilge, nó Gaeilge-Gàidhlig mar a chuirtear air.
Bhí cúigear againn. File, iar-leasphríomhoide, léachtóir, bainisteoir HSE, agus mé féin – ábhair oide – le cur leis an éagsúlacht. Bhí an t-ádh dearg linn go raibh múinteoir den scoth ag obair linn. Seans go mbeadh aithne ar roinnt agaibh uirthi – bean mhór na Gàidhlig, Beathag Mhoirisdean.
Is cainteoir dúchais í ó Leòdhas agus, buíochas mór le Dia, bhí Gaeilge na hÉireann aici ó bheith ag freastal ar chúrsaí i mBaile an Fheirtéaraigh le blianta anuas. Níor labhraíodh focal Béarla ar bith i rang Bheathaig, bail ó Dhia uirthi.
Tuigfidh sibh cé chomh suimiúil is a bhíonn sé le teanga iomlán nua a fhoghlaim, agus thairis sin le tuiscint go bhfuil sé beagáinín díreach cosúil le do theanga féin. An deacracht is mó b’againne ná leis na difríochtaí a fhoghlaim de glanmheabhair. Bhí muid in ann a bheith líofa chomh fada is go raibh focail áirithe Gaeilge á sheachaint againn.
Sna cúrsaí gairid, dírítear ar abairtí bunúsacha le cur síos a dhéanamh orainn féin, ar ár muintir agus ar ár bpostanna. Tá comhthéacs an-chosúil idir an dá theanga, agus mar sin bhí sé fíoréasca dúinn greim a fháil ar ghné sin na teanga.
Chuile lá i ndiaidh an chéad lá, chaitheamar deich nóiméad an duine ag caint faoin tráthnóna roimhe i nGàidhlig. Is minic go ndearna mé féin ar a laghad dearmaid go raibh muid ag caint i dteanga eile seachas Gaeilge.
Cuireann Sabhal Mòr Ostaig oideachas uathúil ar fáil don fhoghlaimeoir. Bíonn tábhacht ag baint le timpeallacht an seomra ranga, ar ndóigh, ach tógadh amach muid ar bhus timpeall an cheantair agus timpeall an oileáin ar fad chomh maith.
Bhain muid uilig sult go deo as na turais sin agus is minic gur chaith muid laethanta ar fad ag dul ó áit go háit ag meascadh le daoine áitiúla agus ag súil sléibhte. Chuamar ar bháid go hoileáin eile agus go dtí seisiúin ceol sna tithe tábhairne ar an mórthír. D’fhreastal muid ar oíche fhilíochta agus ar chéilithe freisin le linn an chúrsa.
Buaicphointe an turais domsa ná bheith ag bualadh le hoibreoirí an choláiste. Daoine nach mbíonn faitíos orthu roimh mheascadh leis na turasóirí agus nach mbíonn faitíos orthu roimh fhreastal ar na turais ach an oiread. Is minic gur chaith mé oíche ar an Eilean Sgitheanach ag foghlaim rince céilí na hAlban uathu théis a bheith sa bpub, ná bheith in éineacht leo ag seinm cheoil le chéile agus ag comhrá le chéile. Teaghlach atá ann i Sabhal Mòr Ostaig. Táim fíorbhuíoch gur ligeadh isteach an cúigear againn sa teaghlach sin nuair a bhíomar ann.
Ar an lá deireanach, bhí na hÉireannaigh uilig ag caint as Gàidhlig. Bhí muid líofa ar bhealach, chomh fada is a bhíomar cúramach gan an focal áirithe seo a rá, agus leis an bhfocal sin a chur isteach anseo is ansiúd. Is minic go raibh deacrachtaí againn le cúpla focal a bhí cosúil lena chéile, áfach: té bheag/taigh beag (gloine fuisce/leithreas) in ainneoin na difríochta i nGaeilge!
Ní fhéadfá an t-alt seo a scríobh sa bhliain 2014 gan trácht ar an rud is mó atá i mbéal an phobail in Albain. An reifreann. Is féidir roinnt duine a fheiceáil le suaitheantas orthu a bhfuil ‘Bu chòir’ scríofa orthu, agus is dócha go bhfuil an chuid is mó den Yes Voters le bheith ag teacht ón cheantar seo, an Ghàidhealtachd.
D’fhág mé an Eilean Sgitheanach le tocht orm. Níl ‘uisge beatha’ níos fearr in áit ar bith ar domhan agus tá an radharcra den scoth, ach is deacair an rud slán a rá le do chuid deartháireacha. Má osclaíonn tú do mheon do theangacha, tá tú ag oscailt do chroí don domhan. Bíonn croí oscailte ag muintir na hAlban duit ar aon nós, geallaim duit é sin, a léitheoir.
Tá tuilleadh eolais faoin gcoláiste Gàidhlig agus na cúrsaí gairid ar fáil ag: http://www.smo.uhi.ac.uk/en/cursaichean/cursaichean-goirid/
*An tEilean Sgitheanach – The Isle of Skye.
*An Críoch Lochlann – Scandinavia
Mo ghráin sibh a Celtic agus Rangers
Tuairim le Ciarán Dúnbarrach
Agus duine i mbun cholúin, ba chóir a bheith conspóideach, ach chan ró-chonspóideach.
Ba chóir tuairimí a léiriú ach ní gá do thuairimí pearsanta FHÉIN a léiriú.
Ach tá mé chun na rialacha sin a lúbadh don cheann seo áfach.
Tá fuath … ní hé … gráin agam do Celtic agus Rangers.
Ní labhróidh daoine áirithe liom arís ach, agus mé i mbun taighde don cholún seo, fuair mé amach go n-aontaíonn go leor daoine liom.
An t-aon rud a chuireann imní ar dhaoine ná go gcuirfí éilíteachas ina leith dá ndéarfadh siad a dhath diúltach faoin dá chlub – Gaeilgeoirí go háirithe mar cuirtear an éilíteachas inár leith go minic, ní gan chúis.
Bheadh go leor de lucht Celtic ar buille liom agus mé ag lua chlub s’acu san abairt chéanna le Rangers. Ní léir dom uaisleacht Celtic thar Rangers caithfidh mé a rá.
Títear domsa go n-imríonn an lánúin seo tionchar ar an pholaitíocht agus ar fhéiniúlacht dhaoine in Éirinn, thuaidh agus theas, agus in Albain, agus nach dea-thionchar é sin.
Má tá tú in amhras faoi thionchar Celtic ó dheas, déan comhaireamh ar mhéid geansaithe Celtic atá le feiceáil ag cluichí na Poblachta.
Siomtóim iad Celtic agus Rangers seachas na cúiseanna dar le roinnt daoine, sin mar a thosaigh siad b’fhéidir, ach chan amhlaidh an cás inniu – is iad an dá chlub bunchloch fhéiniúlacht go leor daoine i nGlaschú agus in Éirinn leis.
Níos tábhachtaí ná dílseacht do náisiún, do pholaitíocht, do chultúr nó do theanga.
Aontachtóirí a sheanann gur aontachtóirí iad
Mar shampla, dúirt an MP do Shiorrachd Rinn Friù, Jim Murphy ó Phàrtaidh Làbarach na h-Alba anuraidh agus é ag déanamh trácht ar an díospóireacht faoi neamhspleáchas na hAlban :
“Ní aontachtóir mé agus ní raibh mé i m’aontachtóir riamh,” a dúirt sé “Ach creidim go bunúsach gur chóir go mbeadh Albain mar chuid den Ríocht Aontaithe.”
Ceann de na ráitis is mí-ionraice agus is seafóidí dar chuala mé sa pholaitíocht riamh –
Níl amhras faoi – is aontachtóir Jim Murphy– is é an rud atá sé ag rá i ndáiríre ná gur Celtic Fan atá ann agus nach Protastúnach atá ann –season ticket holder atá ann. “ní Billy mé ach Tim.”
Tá go leor polaiteoirí eile in Albain atá ina dtacadóirí Celtic agus ina aontachtóirí go smior, cosúil le George Galloway agus le John Reid.
Níl amhras faoi – is aontachtóir Jim Murphy– is é an rud atá sé ag rá i ndáiríre ná gur Celtic Fan atá ann agus nach Protastúnach atá ann –season ticket holder atá ann. “ní Billy mé ach Tim.”
Níl a dhath cearr leis sin –tá cuid mhór de lucht tacaíochta Celtic ar aon fhocal leo – d’ainneoin a bpoblachtachas bréagach gach tráthnóna Dé Sathairn – an ndéanann sé aon chiall a bheith fanaiceach, mar dhea, faoi neamhspleáchas na hÉireann ach i gcoinne neamhspleáchas na hAlban.
Ar an láimh eile, is soiléir má thugann duine scagadh ar na meáin shóisialta go bhfuil bunús lucht tacaíochta Rangers i gcónaí neamhspleáchas na hAlban chomh maith. Seans go bhfuil bunús polaitiúil leis sin ach is doiligh gan a bheith den tuairim gurb amhlaidh an scéal de bhrí gur Rangers Fans iad go príomha seachas Albanaigh.
Cha bhaineann sé liomsa
Ach ní Albanach mise, ní bhaineann ceist neamhspleáchas na hAlban liomsa go díreach, ceist do mhuintir na tíre sin é agus ceist a fhreagrófar an bhliain seo chugainn nuair a bheas reifreann ann.
Tá rialtas na hÉireann neodrach mar is cuí ach cad faoi náisiúntóirí na hÉireann? Cuireann an cheist mearbhaill orthu.
Tá mé ag ceapadh gurb é an rud deireanach atá uaidh ceannaire an SNP, Alex Salmond ná aon ionchur ó Éirinn – níor mhaith liom an díospóireacht a bheith truaillithe ag Celtic agus Rangers agus ag polaitíocht na hÉireann níos mó ná mar atá cheana féin.
Ach tá iarracht déanta ag Salmond, agus é in Éirinn, an dá chúis a nascadh – rud a dhiúltaigh iar-cheannaire an SDLP Séamus Mallon go feargach – “bhí Albain mar chuid den tromaíocht in Éirinn,” a mhaígh sé.
“Bhí reisimintí na hAlban anseo, ag cur i bhfeidhm eascaire na Breataine.”
Mór an trua mar sin gur éirigh leis an dá fhoireann seo, gaol nár réab an fharraige riamh mar a dúirt Somhairle Mac Ghill Eathain a scaradh ón chéile.
An uair dheireanach a bhí mé ag spaisteoireacht ar Bhóthar na bhFál, bhí go leor bratacha le feiceáil, ó bhratach Thír na mBascach go bratach na Palaistíne – ach ní raibh bratach na hAlban le feiceáil in áit ar bith? Bhí sé le feiceáil i gceantair dhílseacha áfach.
Mar fhocal scoir, chuir mé ceist ar Ghaeilgeoir as Glaschú de bhunadh Thír Chonaill blianta ó shin an raibh mórán teagmháil aige le Gaeil na hAlban thall, “ní raibh”, a mhínigh sé, “Lucht Rangers atá iontu sin.”
Mór an trua mar sin gur éirigh leis an dá fhoireann seo, gaol nár réab an fharraige riamh mar a dúirt Somhairle Mac Ghill Eathain a scaradh ón chéile.
Tuigtear dom go bhfuil gaol i bhfad níos sláintiúla idir an dá dhream inniu mar sin féin.
“Furan”: Ionad Ùr Ghàidhlig anns an Óban
Chaidh mi a’ céilidh air Donnchadh MacNèill anns an Óban Dihaoine sa chaidh airson tuillidh fiosrachaidh fhaodainn air an ionad ùr Ghàidhlig air fosgladh anns an Óban. Cha deach an t-ionad “a chur air bhog” fhathast, ach ‘s cinnteach gum bith sin a’ tachairt sna seachdainean a tha romhainn. Bhon tha mi air Gàidhlig Latharna a thogail agus tha mi a’ dèanadh rannsachaidh air dualchainnt ‘s beul-aithris na sgìre, shaoil mi gum bitheadh e freagarrach an sgeul a fheòrachadh!
‘S e “Furan” a th’ aca air an ionad, a tha a’ ciallachadh “fàilte agus aoigheachd bhlàth”. Tháinig an t-ainm air inntinn Dhonnchaidh dar a bha e a’ leughadh leabhair Ghàidhlig anns a thachair e air an fhacal. Bha e den bheachd gum bitheadh e glé fhreagarrach, leis a’ chiall agus bhon tha furasta an t-ainm fhuaimneachadh do dhaoine gun Ghàidhlig. Gu dearbh, bithidh tu a’ faodainn “fàilte agus furan” aig an ionad gun teagamh sam bith!
Tháinig an smaoin gu bàrr bho chionn dhà bhliadhna a-nis, agus mu dheireadh thall tha a’ ghnothach air toirt gu buil. Fhuair am pròiseact tabhartas de £160,000 bho Riaghaltas na h-Alba; dh’ fhaoidte gum b’ urrainn dhut a ràdhainn gun e fìor bheag an t-suim airgid a tha sin anns an fharsaingeachd, ach dar a sheallas tu air na th’ air tighinn ás an airgead sin, bithidh tu ‘g aontachadh rium gun e deagh-thasgadh a th’ ann ‘s gum bith e a’ cur cuid mhór ris a’ choimhearsnachd…
Tha an t-ionad stéidhchte anns na Tallaichean Chorrain, far a bhitheas iomadh tachartasan a’ dol ann. Tha oifis an ionaid suas nan staighrean, agus tha dithist seòmar ann — an oifis far a bheil goireasan ann airson 6 laptops, agus leabharlann beag, agus ‘s e seòmar co-labhairt a th’ anns an seòmar eile, far a bheil “clàr-ghlic”, bùird ‘s cathraichean, agus sealladh brìagha den Óban!
Chan e ionad airson an Óbain a-mhàin a tha seo, mar a dh’ innis Donnchadh chòir dhomh; ‘s e ionad airson Arra-Ghàidheil air fad a th’ ann, agus bithidh e a’ cur cuideam air sin le abairtean, gnàthasan-cainnt ‘s seann-fhaclan bhon sgìre air fad air ballaichean an ionaid, agus tha e airson ‘s gum bith co-cheangal aig na sgìrean eadar-dhealaichte ann an Arra-Gàidheal ris an ionad anns an Óban. ‘S e “hub” a th’ anns an Óban airson na Gàidhealtachd ‘s nan Eileanan air fad, ‘s mar sin ‘s e àite nàdarra a th’ ann airson ionad leis an fheallsanachd sin.
Bithidh Donnchadh ‘g obair gu dlùth ri buidhnean mar Bòrd na Gàidhlig agus Clì Ghàidhlig, agus buidhnean ionadail eile, airson clasaichean agus tachartasan a chur air dòigh anns an ionad agus ann an coimhearsnachd an Óbain. Cuirear clasaichean Ghàidhlig, cearcaill chòmhraidh, agus co-fharpaisean cheist (aig a bhitheas ceòl cuideachd) air dòigh, agus céilidhean dùthchasacha uair sa mhìos cuideachd. ‘S e goireas fìor-mhath a th’ anns na Tallaichean, bhon tha àrd-ùrlar aca shìos staighre, seòmar anns a bheil bùird ‘s cathraichean airson faireachdainn “café” a chruthachadh, agus tha bàr beag ann cuideachd. Tha Donnchadh den bheachd gum bitheadh na seòmraichean seo freagarrach airson cearcaill chòmhraidh agus cuirmean-ciùil. Cuirear sreath d’ òraidean a leithid de na h-òraidean aig an Comunn Gàidhlig Ghlaschu air dòigh anns an seòmar co-labhairt air cuspairean eadar-dhealaichte.
Mar chuid den phròiseact, chaidh tabhartas de £120,000 a-staigh airson ionad ioma-mheadhanach a mhaoineachadh ann an Ard Sgoil an Óbain, airson sgoilearan a tha ‘g ionnsachadh na Gàidhlig ann. Tuillidh air sin ged-tà, cuirear bùthan-obrach fiolm agus ioma-mheadhnan air dòigh airson inbhich ann cuideachd. Bithidh ceangal làidir eadar na sgoilearan agus daoine óga na coimhearsnachd ri fileantaich a tha fuireachd anns an Óban, gu sònraichte fileantaich anns na taighean-curam. Bhon tha dualchainntean eadar-dhealaichte a th’ anns an Óban, le daoine de bhuineas nan Eileanan a’ fuireachd ann, ‘s e cothrom fìor-mhath a tha seo aig daoine óga Gàidhlig ghlan ionnsachadh bho na fileantaich, agus bithidh fìor-mhath airson dàimhean eadar-ghinealaiche a chruthachadh.
Tha fiughar agam ri mo chuid fhéi’ a chur ris a’ phròiseact seo, agus tha mi a’ creidsinn gun e comharra a tha seo gu bheil cridhe na Gàidhlig a’ buaileadh gu làidir ann an Arra-Ghàidheal fhathast!
— Alison Ní Dhorchaidhe, Glaschu
” ‘S ann air na dualchainntean a tha an obair a-nis a dhìth”
Beachd ri hÀdhamh Ó Broin
Ma tha duine sam bith ann nach tuig cho eadar-dhealaichte ‘s a tha dualchainntean na Gáidhlig an urrainn a bhith bhon “chainnt chumanta”, leigeadh sinn le Nancy Dorian a mhineachamh….
“….in the periods when Gaelic was taught in the Embo primary school, it was book-Gaelic that was taught, not the local dialect, and book Gaelic was radically unlike the local form of Gaelic — no one local could have taken it as a model for their own speech”
‘S mar sin, ‘s e bh’ ann an sgoil ach dòigh eile toirt air luchd-labhairt Gáidhlig na dùthcha mothachainn nach robh a’ chànan aca fhéin math gu leòr, gun robh làmh an uachdair aig ughdarras céin eile, dìreach mar a bha e aig a’ Bheurla….
Tha sinn air a bhith ag ionnsachamh gu math bho cheann treis a-nis, mun cuairt air luach na Gáidhlig agus air mar a ghléidheas sinn tuillidh misneachd againn fhéin, ach ma leigeas sinn leis na dualchainntean dol á bith air son cànan fhuadain a chaidh a chruitheachamh air cheann aobhair anns nach robh làmh an t-sluaigh idir, cha bhith sinn ach a’ cur crìoch air an obair a chaidh a thóiseachamh ann an 1609….
Feumaidh gum bith cothrom aig a’ chànan a bhith beò anns a h-uile saoghal, ach ma thachras nach bith i beò ach mar chànan-riaghlaidh air a h-ionnsachamh facal air fhacal fon aona dhòigh le gach neach-ionnsachaimh, ‘s e bàs truagh a bhitheas ann an sin, de chorp agus de dh’anam….
Tha a’ chainnt-riaghlaidh againn a-nis, cha mhór nach fhaod sinn cinnt air sin air fad. ‘S ann air na dualchainntean a tha an obair a-nis a dhìth. ‘S e an roghainn a th’ againn: tannasg thana, bhàn, no gaisgeach teòma, ioma-fhillt’. Saoil a bheil roghainn ann?
English
If there is anyone who doesn’t get just how different Scottish Gaelic dialects can be from the “standard”, let us have Nancy Dorian explain it….
“….in the periods when Gaelic was taught in the Embo primary school, it was book-Gaelic that was taught, not the local dialect, and book Gaelic was radically unlike the local form of Gaelic — no one local could have taken it as a model for their own speech”
And so, school was simply just another way to make speakers of local forms of Gaelic feel that their own language just wasn’t good enough, that the upper hand belonged to yet another foreign authority, just as it had to English….
We’ve been learning well for a good while now, about the worth of Scottish Gaelic and about how we maintain a bit of passion about ourselves as Gaels, but if we let the dialects go out of being for the sake of a false language that was created out of reasoning in which the hand of the people played no part, we will be doing nothing but putting the finishing touches to the work that was begun with the Statutes of Iona in 1609….
The language must be able to be alive in every sphere, but if it happens that she lives not but as a language of administration learned word for word in the exact same way by every single learner, it will be a pitiful death that, of body and of soul….
We have the official language now, we can almost be entirely certain of its safety. It is on the dialects that the work is now required. We have the choice: a thin, pale ghost, or an adept, multi-faceted hero. Is there really a choice to be made?
Féach chomh maith leathanach Facebook ‘Droitseach’, eagraíocht atá gníomhach ó thaobh chanúintí a chaomhnú in Albain.
https://www.facebook.com/droitseach
Is féidir teagmháil príobhaideach a dhéanamh linn leis an fhoirm thíos
Baile Úr Gaelach d’Albain
Funding agreed for first stage of new Gaelic village in Skye
Tá gliondar ar lucht Sabhal Mòr Ostaig, an tIonad Náisiúnta Teanga agus Cultúr na Gaeilge in Albain, tar éis gur aontaíodh £1 milliún de mhaoiniú Eorpach a chur ar fáil dá sráidbhaile nua Gáidhlig, an Chill Bheag.
Beidh an sráidbhaile nua lonnaithe i Sléite san Oileán Sgiathanach, áit a bhfuil an Coláiste lonnaithe faoi láthair.
D’fhógair an Leas Phrìomh Mhinistear, Nicola Sturgeon, BPA, go rachaidh £1.908m de mhaoiniú caipitleach chur ar fáil don togra ó Chistí Struchtúracha na hEorpa.
Cuirfidh an maoiniú seo leis an mhaoiniú de £6.7 milliún atá faighte ag an togra go dtí seo ó Riaghaltas na h-Alba, Iomairt na Gàidhealtachd is nan Eilean, Chomhairle Mhaoineachaidh na h-Alba, Chomhairle na Gàidhealtachd is Urras Leasachaidh Sabhal Mòr Ostaig.
Ciallaíonn sé seo go léir gur féidir toiseacht ar an togra go láithreach.
Maitear go mbeidh an-tionchar dearfach ag an togra seo ar an gheilleagar áitiúil, cruthóidh sé féin 20 post agus beidh 50 fostaithe le linn na tógála.
Tá sé i gceist 75 theach a thógáil san iomlán thar fiche bhliain.
Tógfar ionad comhdhála le 40 seomra chomh maith.
Dúirt Neach-cathrach SMO, an Siorraidh Ruaraidh Iain MacLeòid, “Tha am Bòrd Stiùiridh air leth toilichte gu bheil an Sabhal Mòr a-nis ann an suidheachadh far an urrainn dhuinn a dhol air adhart leis a’ phròiseact bhrosnachail lèirsinneach seo.
“Chan ann a h-uile latha a gheibh ionad-foghlaim an cothrom a dhol an lùib leasachadh cho sàr-shamhlachail, a fhrithealas feumalachdan leasachadh fearainn an t-Sabhail san àm ri teachd ach cuideachd, ann an com-pàirteachas leis a’ choimhearsnachd, a chruthaicheas dhan Eilean Sgitheanach a’ chiad bhaile ùr bhon a stèidhichear baile Phort nan long far an do thogadh mi-fhìn le muinntir na Hearadh is Leòdhas o chionn ceud bliadhna.”
Lean Mgr MacLeòid air, “Tha am pròiseact a’ tachairt aig crois-rathaid chudromach ann an eachdraidh an t-Sabhail Mhòir: bidh a’ chiad phloc air a ghearradh ann an 2013, nuair a bhios sinn a’ comharrachadh an 40mh Ceann-bliadhna againn.
“Tha an tuiteamas sin gu math iomchaidh seach gum bi am baile ùr, ann an iomadh dòigh, na thaisbeanadh air amasan agus rùintean Shir Iain Noble agus nan Urrasairean aige a stèidhich SMO, gum biodh Gàidhlig, mar chànan, na h-adhbhar brosnachaidh do leasachadh eaconamach agus sòisealta san sgìre. Tha mi cinnteach às gum biodh iad air a bhith gu mòr air cùl na tha fo ar comhair an-dràsta.”
Dúirt Prionnsapal Sabhal Mòr Ostaig, an t-Ollamh Boyd Robasdan, “Tha lèirsinn agus ùr-ghnàthachas air a bhith nan comharran air Sabhal Mòr Ostaig bho thoiseach agus tha Pròiseact àrd-mhiannach na Cille Bige gan taisbeanadh uair eile.
“Tha maoineachadh ERDF fìor chudromach seach gun leig e leis a’ Cholaiste teannadh air an obair a bhios co-cheangailte ri bhith a’ cur lèirsinn a’ Mhòir Phlana an gnìomh. Bidh buannachd dhan Cholaiste is dhan choimhearsnachd ann an leasachadh na Cille Bige agus cuiridh e spionnadh às ùr ann an ath-bheothachadh eaconamach Shlèite, a chaidh a spreigeadh le stèidheachadh SMO ann an 1973.”
Dúirt Donaidh Rothach, Stiùiriche Leasachaidh, Maoineachaidh is nan Ealain ag Sabhal Mòr Ostaig, “Tha seo a’ toirt cothrom do SMO, ann an com-pàirteachas leis a’ choimhearsnachd ionadail, airson baile ùr, beothail is seasmhach a chruthachadh agus a’ Ghàidhlig a ghleidheadh ann an teis-meadhan na coimhearsnachd. ‘S e pròiseact lèirsinneach fad-ùine a th’ anns a’ Chill Bhig agus thèid a leasachadh mean air mhean airson caochladh ghoireasan a sholarachadh don Cholaiste fhèin is don choimhearsnachd ionadail.
“Thèid goireasan spòrs, air a bheil cruaidh-fheum, a liubhairt an lùib ìrean leasachaidh a’ Mhòir Phlana, agus taighean air prìsean reusanta, bùithtean is gnìomhachasan, toglaichean foghlaim is rannsachaidh, goireasan co-labhairt is thachartasan, taigh-òsta beag agus suas ri 75 taighean a thoirt gu buil.
“Chaidh na riaghailtean dealbhaidh aontachadh an lùib co-theacs an Aonta Dhealbhaidh airson dèanamh cinnteach gun coilean an leasachadh na h-ìrean as àirde a thaobh àrainneachd agus ailtearachd agus gum bi a’ Chill Bheag na deagh eisimpleir air leasachadh dùthchail a tha an dà chuid ùr-nodha agus seasmhach.”
Trácht
Ciarán Dúnbarrach
Níl aon amhras faoi go bhfuil an togra seo an-dearfach do chúis na Gaeilge in Albain.
Is réabhlóideach an rud é chun 75 theach a thógáil do lucht na Gáidhlig.
Is léir gur laoch i measc na laochra é Iain Noble, an fear a chuir tús le Sabhal Mór Ostaig.
Is é an cheist ná – arbh fhéidir a leithéid a thógáil in Éirinn?
An mbeadh Foras na Gaeilge nó Údarás na Gaeltachta sásta a leithéid a mhaoiniú i mBreacGhaeltacht in Éirinn, agus muna mbeadh, cén fáth?
An mbeadh go leor fuinnimh fágtha i nGaeil na hÉireann chun tabhairt faoi?
Bhí pleananna ar bun chun a leithéid a thógáil i nDeisceart Thír Eoghain ach theip ar an togra de bhrí nárbh fhéidir leo ceadúnas pleanála a fháil do na tithe agus de bhrí gur cuireadh deireadh le deontas na heagraíochta a bhí taobh thiar de.
Féach chomh maith
Tacaíocht níos mó ná mar a shíleadh don Ghaeilge in Albain
Tacaíocht níos mó ná mar a shíleadh don Ghaeilge in Albain
Is minic, ag léamh ábhar ar líne nó leathanach na litreacha i bpáipéar Albanach, go síleadh duine go bhfuil gráin ag formhór mhuintir na hAlban don Ghaeilge thall, léiríonn fianaise nua nach bhfuil sé sin fíor áfach.
Dar le heolas úr ó shuirbhé ‘Scottish Social Attitudes 2012’, creideann 48% d’Albanaigh gur cheart go mbeadh páistí ábalta dul chuig scoil ina dteagasctar na hábhair trí mheán Ghaeilge na hAlban seachas trí Bhéarla.
Shíl beagnach leath acu siúd a ghlac páirt sa suirbhé, as 1,229 duine san iomlán, gur chóir go mbeadh an ceart ag daltaí freastal ar aonaid lánGhaeilge – beag beann ar cibé áit ina bhfuil siad ina gcónaí.
Shíl 91% acu gur chóir go mbeadh an ceart céanna ag tuismitheoirí in áiteanna ar nós Eileanan an Iar ina bhfuil Gaeilge na hAlban fós á labhairt go coitianta, ní raibh acu 8% i gcoinne an cheart chun oideachas lánGhaeilge áit ar bith in Albain.
Dúirt breis is tríú chuid acu (34%) gur chóir go mbeadh daoine ábalta Gaeilge a labhairt le lucht leighis ar fud na hAlban agus dúirt 71% gur chóir go mbeadh an ceart seo ann i gceantair ina labhraítear Gaeilge. Níor ghlac 27% leis sin áfach, beag beann ar cibé áit ina bhfuil an duine.
Dúirt 76% go raibh siad den tuairim go raibh Gaeilge na hAlban ina “important part of Scottish heritage”, dúirt 86% gur shíl siad go raibh sí mar chuid thábhachtach d’oidhreacht na Gaeltachta agus na nOileán agus dúirt 24% gur shíl siad go raibh sé mar chuid d’oidhreacht s’acu féin.
Dúirt an tOllamh Lindsay Paterson ó Ollscoil Dhún Éidinn, a bhí i mbun an taighde seo, “These results show widespread support for Gaelic, probably much more extensively than is often supposed.
“The results also confirm that official efforts by Scottish governments of all political parties to raise the visibility and status of Gaelic are having an effect.
“We can safely say that Gaelic is regarded now as an important part of Scottish culture.”
Bolscaireacht Dhubh na nGall
Baineadh siar as Gaeil na hAlban an tseachtain seo caite nuair a léigh siad an ceannteideal “Gaelic historian attacks attempt to ‘impose’ language on lowland areas.”
Bhí an scéal seo sa pháipéar nuachtáin ‘The Courier’, páipéar réigiúnach i bhFiobha agus i dTaobh Tatha in Oirthear na hAlban.
“A leading Gaelic historian has added his voice to those calling for the Scottish Government to rethink its efforts to safeguard the declining language,” a dúirt an chéad pharagraf.
“Aberfeldy author Richard Deveria described the imposition of Gaelic language plans upon regions with no heritage as “absurd”,” a scread an dara cheann.
Chuaigh an scéal go náisiúnta ina dhiaidh sin agus d’fhoilsigh cuid mhór páipéir náisiúnta in Albain an scéal céanna.
Seo an rud áfach – níor chuala mórán Gaeil in Albain trácht ar Richard Deveria agus níorbh fhéidir le duine ar bith ciallmhar cur síos a dhéanamh air mar “leading Gaelic historian.”
I bhfírinne, níl foilsithe aige ach trí leabhrán bídeacha thar 28 bhliain, 54 leathanach san iomlán, a bhfuil baint ar bith acu le Gaeilge na hAlban.
Cad a deir siad faoi rudaí a chreidbheáil a léann tú sna páipéir?
Tuairisceoir an Dúin 